عباس اقبال آشتيانی

rate

عباس اقبال آشتيانی

۱۳۹۵/۰۸/۰۵0 دیدگاه18046 مشاهده

عباس اقبال فرزند محمدعلى فرزند كربلايى اقبال و مادرش دختر ملا عبداللّه‏ آخوند است و در سال 1275ش (1314ق) در خاندانى پيشه ‏ور در آشتيان ديده به جهان گشود.
پدرش در آشتيان حرفه فصلى داشت، زمانى درودگرى و شبانى و مدتى به تون تابى حمام مشغول بود. اقبال از خانواده اى تهيدست و فقير به حساب مى ‏آيد، ولى اين امر با وجود مادرى دلسوز و پشتكار و عزم راسخ وى هيچ‏ گاه نتوانست مانعى براى پيشرفت او باشد. اقبال 10 ـ 12 ساله بود كه به تهران رفت.
از دوران كودكى در كنار كار و كمك به معيشت خانواده به آموختن پرداخت. در سيزده سالگى به سال 1288ش به مدرسه شركت كه به همت مرتضى نجم ‏آبادى و شمارى از دوستان برپا شده بود، راه يافت. او در اين مدرسه پيشرفت سريعى از خود نشان داد. همين امير سبب شد تا نجم آبادى به پايمردى ابوالحسن فروغى او را روانه دارالفنون سازد. اقبال در دارالفنون، مورد حمايت فروغى قرار گرفت و به پشتوانه مقررى ماهانه كه از سوى او تعيين شده بود، به ادامه تحصيل پرداخت.
اقبال پس از پايان تحصيل، فعاليتهاى فرهنگى خود را آغاز كرد. او نخست به تدريس در مراكزى مانند دارالفنون، درالمعلمين مركزى، مدرسه علوم سياسى و مدرسه نظام پرداخت و سپس معاونت كتابخانه معارف را كه در مدرسه دارالفنون بود پذيرفت. او خارج از مراكز آموزشى به نگارش مقالات ادبى و علمى همت گمارد و همكارى خود را با ملك الشعرا بهار، رشيد ياسمى و سعيد نفيسى در مجله دانشكده و محمدعلى فروغى، ابوالحسن فروغى، غلامحسين رهنما و عبدالعظيم قريب ، در مجله فروغ تربيت آغاز كرد.
در سال 1304 ش، براى ادامه تحصيل راهى فرانسه شد و به دانشگاه سوربن راه يافت و در رشته ادبيات مشغول به تحصيل شد. در اين مدت با بسيارى از اديبان و نويسندگان ايرانى و اروپايى مانند محمد قزوينى، سيد حسن تقى ‏زاده، ولاديمير مينورسكى و ديگرانى كه در پاريس به سر مى‏ بردند ، ارتباط برقرار ساخت . او پس از پنج سال اقامت در اين شهر، با دريافت ليسانس به تهران بازگشت.
اقبال پس از ورود به تهران، براى تدريس به دارالمعلمين عالى دعوت شد. و علاوه بر اين كار، تحقيقات علمى خود را نيز ادامه داد و به ترجمه ، تأليف و تصحيح كتبى مانند حدائق السحر، خاندان نوبختى، طبقات سلاطين اسلام پرداخت و با مجلات مختلف به همكارى پرداخت كه حاصل آن مقالات زيادى است كه در نشريات چاپ شده است.
در سال 1312ش بار ديگر روانه پاريس شد تا به تحقيقات مربوط به رساله اجتهاديه خود بپردازد. پس از نزديك به دو سال، اين رساله تدوين و در شوراى دانشگاه تهران به عنوان رساله دكترا پذيرفته شد. در سال 1317ش (1938م) به تهران بازگشت و اين بار تدريس در دانشگاه تهران را آغاز كرد و در كنار آن به عضويت پيوسته فرهنگستان انتخاب شد.
تدريس در دانشگاه ، انتشار مجله يادگار و تأسيس انجمن نشر آثار ايران فعاليتهايى بود كه اقبال در اين دوره از زندگى، خود را به آن مشغول داشت. در اين ميان مجله يادگار درخششى بسيار داشت و نزد اهل ادب جايگاهى ويژه يافت. اين امر تنگ نظريهاى بسيارى را برانگيخت تا جايى كه اقبال را واداشت در اوايل سال 1328ش، پس از پنج سال اين مجله را تعطيل كند. او پس از اين، به عنوان رايزن فرهنگى در دى‏ ماه 1328ش راهى تركيه و ايتاليا گرديد اقبال تا آخر عمر پربركت خود در ايتاليا ساكن بود و در همانجا در 21 بهمن ماه 1334ش رخت به سراى باقى برد . كالبد او را پس از تشييع از مدرسه سپهسالار در آستانه حضرت عبدالعظيم عليه ‏السّلام در مقبره ابوالفتوح رازى و در جوار دوست ديرينه ‏اش علامه قزوينى به خاك سپردند.
مرحوم اقبال مقالات بسيارى در مسائل مختلف ادبى ، تاريخى و اجتماعى دارد كه در جرايد و مجلات چاپ شده است و مهم‏ترين آنها را بايد در مجله ‏هاى بهار، دانشكده، آينده، مهر، ايرانشهر، يادگار، ارمغان، ايران امروز، يغما، آموزش و پرورش شرق، تربيت ، نشريه وزارت خارجه، اطلاعات ماهانه و مجله دانشكده ادبيات تهران خواند.
حدود سيصد مقاله در موضوعات مختلف و بيش از سى تأليف و ترجمه مستقل و قريب سى تصحيح و تحشيه از متون فارسى از اين استاد فرزانه طبع و نشر شده است و بر تعدادى متون نيز مقدمه نگاشته و تعدادى از مقالات به زبانهاى بيگانه را به فارسى برگردانده است. در مجمع علمى لغوى دمشق عضويت داشت. به زبانهاى عربى و فرانسه آشنايى كامل داشت. داراى طبعى بلند و روحى بزرگ بود و هيچ گاه برای مقام و منصب اهميتى قايل نمى ‏شد. در سال 1320ه حكيم الممالك حكيمى اقبال را به وزارت فرهنگ انتخاب كرد ولى وى نپذيرفت و در انتخابات دوره اول مجلس سنا ، با اين كه انتخاب وى قطعى بود از دوستان و طرفدارانش خواست تا به وى رأى ندهند.
عباس اقبال آشتيانى استاد نامور پژوهشهاى تاريخ و ادب ايران، آراسته به صفات عاليه و برجسته انسانى و برخوردار از عواطف رقيق و مشتهر به صداقت و امانت ‏دارى بود.
مجموع ويژگيهاى اخلاقى و علمى او سبب شد تا در دوران حيات خود تأليفاتى جامع و مستند ، با انشايى بى ‏تكلف و دلنشين به خوانندگان و علاقه‏ مندان ارائه نمايد. با حقيقت جويى و تلاشى كه در روان او موج مى ‏زد، شخصيتى ماندگار و خوشنام از خود به‏ جاى گذاشت.

تأليف
ـ شرح حال عبداللّه‏ بن المقفع ، برلين، 1306ش.
ـ قابوس بن وشمگير زيادى، برلين، 1343 ق.
ـ خاندان نوبختى، تهران، 1311ش .
ـ تاريخ مفصل ايران، تهران، 1312ش .

ترجمه
مأموريت ژنرال گاردان در ايران، دوگاردن، الفرد، تهران، 1310ش.
سيرت فلسفى رازى، رازى، ابوبكر محمد بن زكريا، 1315ش.
سه سال در دربار ايران، فوريه جيمز، تهران، 1326ش.
تصحيح و تحقيق
ـ تجارب السلف، هندوشا، نخجوانى، تهران، 1313ش.
ـ ديوان، امير معزى، تهران، 1319ش.
ـ انيس العاشقين، رأى شرف الدين، تهران، 1325ش.
ـ مجمع التواريخ، مرعشى، محمد خليل، تهران، 1328ش.

مقالات
ـ اردشير بابكان مؤسس سلسله ساسانى، ايرانشهر، ش 3، 1303، 1 ـ 2 / 48 ـ 55 .
ـ اختراع قند و شكر، دانشكده، (1298).
ـ ابوالينبغى عباس بن طرخان، مهر 1 (1312ش).
ـ انگليسيها و جنوب ايران، كاوه، 3 (1336ق).
ـ تاريخ جواهر در ايران، فرهنگ ايران زمين .
ـ تاريخ طب در ايران، يغما .
ـ مضراب و مرغ، تعليم و تربيت .
ـ صد سال پس از قتل امير كبير، اطلاعات ماهانه (1327) .
همچنين بيش از ده مقدمه بر كتابها و رسالاتى كه ديگران تأليف و تصحيح و طبع و نشر كرده ‏اند نوشته است كه برخى از آنها عبارت‏ اند از :
ـ مقدمه مقاله اقتصادى و تاريخى از علامه قزوينى در كتاب نقة المصدور(1301 ش تهران)
ـ مقدمه صفحات العاشقين ، هلالى جغتايى ، به اهتمام كوهى كرمانى (1324 ش تهران).
ـ مقدمه شرح حال عباس ميرزا ملك آرا ، به اهتمام عبدالحسين نوايى (1325 ش تهران).
ـ مقدمه رجال حبيب ‏السير، گردآورى عبدالحسين نوايى (1324 ش تهران).
ـ مقدمه كليات سعدى، (1340 ش تهران) و چندين مقدمه ديگر.

آن مرحوم تأليفات و تصحيحات ديگرى هم داشته امّا اجل او را مهلت نداد تا به زيور طبع بيارايد مانند:
ـ يادداشتهاى پراكنده درباره اسپهبدان باوندى و قارنى .
ـ مختصرى در تاريخ مغول .
ـ فهرست رسائل (شامل سى و يك رساله) كه به ش 1426 كتابخانه فاتح استامبول.
ـ مثنوى ورقه .
ـ سيرت شيخ كبير، ابوالحسن ديلمى .
ـ الرساله الثانيه .
ـ رساله در فن انشا از معين الدين محمد بن عبدالخالق ميهنى و...
اقبال آشتيانى تا فرهنگ و تاريخ اين مرز و بوم زنده است زنده خواهد بود .